Hram Zevsa Amona - Kalitea

GPS: 40.07713555390942N  23.44853639602661E

Ostaci hrama smešteni su levo od istoimenog hotela Amon Zevs

Jedan od najznačajnijih hramova koji je otkriven na Halkidikiju je hram posvećen bogu egipatskog porekla Zevsu Amonu. Hram je pripadao u tom periodu važnom gradu-državi Afitisu, koji je postojao na mestu današnjeg naselja Afitos. Ostaci ovog hrama smešteni su u letovalištu Kalitea, udaljenom svega 3 kilometra od Afitosa.

Kalitea i hram udaljeni su 84 kilometara južno od Soluna, na putu ka srpskim turistima poznatijim mestima kao što su Polihrono, Hanioni i Pefkohori. Od Haniotija mesto je udaljeno oko 16 kilometara, odnosno 9 kilometara od letovališta Siviri na suprotnoj, zapadnoj strani poluostrva.

Hram, izgrađen u dorskom stilu, nastao je pred kraj V veka pre nove ere. Otkriven je 1969. godine prilikom izgradnje istoimenog hotela na plaži Kalitea, a tom prilikom došlo je do delimičnog uništenja osnove (kripida) hrama. Hram se nalazi u severnom delu naselja, blizu same obale, levo od hotela gledano ka moru.  Od ove građevine ostao je samo podijum i deo oltara, koji i u tom obliku predstavljaju prvorazrednu turističku atrakciju.

Odavde se pruža predivan pogled ka Sitoniji

Na ravnom prostoru, u severnom delu naselja, podignut je pred kraj V veka pre nove ere hram posvećen bogu egipatskog porekla Zevsu Amonu.

Kult Zevsa Amona nastao je tako što su grčki putnici u Egipat prihvatili i podržali Amona, kralja egipatskih božanstava, jer je kao grčki kralj bogova, Zevs. Takođe, Amonova supruga Mut postala je povezana sa Zevsovom ženom Herom. Ugled Amona među Grcima bio je toliki da je Aleksandar Veliki smatran njegovim sinom.

Kult Amona Zevsa u Afitisu nastao je u vreme opsade grada od strane spartanskog generala Lisandera. Po istoričarima, zaštitnik Afitisa, Amon Zevs, pojavio se u snu generala Lisandera i pozvao ga da obustavi opsadu, što je ovaj i učinio.

U početku, pred kraj V veka pre n.e. sagrađen je kameni oltar, a kasnije u drugoj polovini IV veka pre nove ere, pored oltara je sagrađen hram dorskog stila okružen stubovima sa kamenim pervazom (gornji deo). Kameni pervaz zamenjen je mermernim, kada je hram doživeo štetu krajem III i početkom II veka pre nove ere. Krov su krasili glineni crepovi, reljefni i ofarbani. Izgled hrama danas je moguće projekovati zahvaljujući arhitektonskim elementima koji su pronađeni.

Uređene staze oko nalazišta

Tokom rimskog perioda (I-II vek n.e.) hram je iznova građen, od njegovih materijala su sagrađeni na južnom, užem delu dve stepenaste građevine (kerkide), dok je između njih na starom oltaru sagrađen novi, manji oltar. Vernici su verovatno sedeći na otvorenom prostoru, pratili događanja. Na osnovu arheoloških nalaza može se zaključiti da je rimski period hrama trajao sve do perioda naslednika Konstantina Velikog, kada je najverovatnije hram potpuno uništen. Deo staro-hrišćanskog kupatila koje je iskopano na severnom kraju sela, verovatno je u vezi sa nastavkom obožavanja u prvim hrišćanskim vekovima, kao i u kasnijem srednje-vizantijskom periodu.
Nažalost, posle dolaska hrišćanstva u Grčkoj, hramovi su uništeni po naredbi cara Teodosija. Na mestu svetilišta izgrađena je hrišćanska bazilika, a tokom vizantijske vladavine čitava ova oblast bila je devastirana i napuštena.

Nakon napuštanja hrama usledilo je razgrađivanje ruševina od strane monaha ruskog manastira Agios Pantelejmon, čijoj je parohiji tokom XI veka pripalo ovo područje. Pri proširivanju poseda u XIX veku, monasi su otkrili brojne arheološke ostatke, statue i novčiće, a mnogi od ovih otkrića danas se nalaze u zbirci manastira Sveti Pantelejmon na Svetoj Gori.

Godine 1969. počela su opsežnija iskopavanja područja, a otkrića se nalaze u Arheološkom muzeju Poligirosa.

Ovaj arheološki lokalitet danas je lepo uređen, sa stazama koje ga okružuju i noćnim osvetljenjem. Ako ovde dođete samo zbog posete lokalitetu, nikako ne propustite priliku da obiđete grad Kaliteu, sa prelepim tavernama, restoranima i jednom od lepših plaža na poluostrvu.